https://youtu.be/MrgwZDt0KgY
Mount Everest
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
 |
Ten artykuł dotyczy szczytu. Zobacz też: Everest. |
Mount Everest widziany z Rombok Gompa w Tybecie
Ściana północna – widok z drogi do bazy
Mount Everest widziany z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
Widok na Mount Everest z południa
Mount Everest widziany z Rombok Gompa w Tybecie
Ściana północna – widok z drogi do bazy
Widok na Mount Everest z południa
Mount Everest,
Czomolungma (
chiń. upr. 珠穆朗玛峰;
pinyin:
Zhūmùlǎngmǎ Fēng;
tyb. ཇོ་མོ་གླང་མ,
ZWPY Qomolangma,
Wylie Jo mo glang ma;
nep. सगरमाथा,
Sagarmāthā) –
najwyższy szczyt Ziemi (8848 m n.p.m.
[1], podaje się też wysokość 8844
[2] (pomiary chińskie) lub 8850 (pomiary amerykańskie)
[3]),
ośmiotysięcznik położony w
Himalajach Wysokich (Centralnych), na granicy
Nepalu i
Chińskiej Republiki Ludowej (
Tybetu). Po chińskiej stronie objęty ochroną w ramach
rezerwatu biosfery pod nazwą
Rezerwat Biosfery Czomolungmy[4].
Jest zbudowany z
granitów,
gnejsów oraz z
wapieni i
łupków. Tworzy potężny masyw podcięty z trzech stron
lodowcami (najdłuższe
Khumbu i Rongbuk – ok. 17 km). Wysokość szczytu względem podnóży góry wynosi około 3700 metrów
[5]. Ściany Mount Everestu mają około 3 kilometrów wysokości (słynna ściana Kangshung ma wysokość 3350 metrów)
[6].
Przez miejscową ludność uważany za siedzibę bogów. Odkryty i po
raz pierwszy zmierzony przez geodetów brytyjskich w połowie XIX wieku,
po raz pierwszy zdobyty 29 maja 1953 roku
[7].
Koszt pozwolenia wejścia (tzw. Permit) wynosi 11 000 USD, a cały
koszt wyprawy (bez kosztów wynajęcia przewodnika) może wynieść 35 000
USD
[8].
Nazwa szczytu
Mount Everest do roku 1865 nosił nazwę
Szczyt XV, nadaną przez
Indyjską Służbę Topograficzną. W roku 1865 na cześć
walijskiego geodety i
kartografa sir
George’a Everesta, który zainicjował prace nad mapą
Indii, nadano szczytowi nazwę Mount Everest
[9].
Po
tybetańsku nosi nazwę
Czomolungma (ཇོ་མོ་གླང་མ,
Wylie:
Jo mo glang ma,
ZWPY:
Qomolangma), czyli
Bogini Matka Śniegu lub
Bogini Matka Ziemia, po
nepalsku Sagarmatha, czyli
Czoło Nieba, zaś w
języku chińskim 珠穆朗玛峰
Zhūmùlǎngmǎ Fēng[potrzebny przypis].
Często jest określany również
Dachem Świata[potrzebny przypis].
Wysokość szczytu
W 1849 dokonano pierwszego pomiaru przy pomocy
teodolitu z odległości około 150
km
od szczytu. Po dokonaniu obliczeń w 1852 stwierdzono, że Peak XV (jak
wówczas określano szczyt) jest najwyższy z dotychczas zmierzonych. W
1856
Królewskie Towarzystwo Geograficzne ogłosiło, że Peak XV wznosi się na wysokość 29 002
stóp, czyli 8840 m
n.p.m.[10].
W 1906 r. Sidney Burrard, opierając się o najnowsze informacje
dotyczące refrakcji promieni świetlnych, odchylenia pionu i kształtu
geoidy, przeliczył stare pomiary i otrzymał wysokość 8882 m ponad
sferoidę (8860 m n.p.m.). W 1922 r. Hunter de Graaf uzyskał wynik 8885 m nad sferoidą (8863 m n.p.m.)
[11]. Wyników tych nie zgłoszono oficjalnie.
Dopiero otwarcie granic Nepalu w 1949 r. pozwoliło geodetom z
Survey of India dokonać nowych pomiarów geodezyjnych z punktów
położonych wyżej i znacznie bliżej szczytu
[12].
W 1955 r. ustalono jego wysokość na 8848 m n.p.m. Oficjalnie w nowych
atlasach jest podawana wysokość 8850 m n.p.m. ogłoszona w 1988 r., która
została ustalona przez pomiar satelitarny z użyciem systemu
GPS, przez
Bradforda Washburna,
który wykorzystał do tego celu urządzenie GPS wniesione na szczyt przez
amerykańską wyprawę wspinaczkową. Wynik ten jednak został
zakwestionowany w 1992 r., kiedy niemiecka wyprawa wspinaczkowa
umieściła na szczycie specjalny pryzmat służący do wykonania pomiaru
laserowego, który dał wynik 8846 m n.p.m.
[potrzebny przypis]
Pomiary dokonane przez Chińczyków w maju 2005 roku pozwoliły ustalić 9 października 2005 roku wysokość Mount Everestu na 8844,43
[3] (z dokładnością do 0,21 m) m
n.p.m.
Wynik ten jest zdaniem Chińczyków wolny od błędu związanego z
obecnością pokrywy śnieżnej na wierzchołku i dotyczy czystej skały.
Chińczycy oszacowali wysokość powierzchni skały na podstawie dość
kontrowersyjnego pomiaru grubości warstwy lodowej występującej na
szczycie góry. Warto jednak zauważyć, że skała pod lodem ulega
stopniowemu ścieraniu – stąd wysokość powierzchni skały również może się
zmieniać z czasem
[potrzebny przypis].
Nepalczycy nie uznawali chińskich pomiarów i ciągle podawali
wartość 8848. W 2010 Chińczycy i Nepalczycy uzgodnili, że będą podawać w
atlasach dwie wysokości: 8848 m n.p.m. z czapą lodową i 8844 m n.p.m.
bez czapy
[3].
Termin wejścia
Termin organizacji wypraw uwarunkowany jest pogodą, na którą główny wpływ ma
monsun wiejący latem znad
Zatoki Bengalskiej. Dlatego wyprawy na szczyt organizowane są wiosną i jesienią czyli przed i po monsunie
[potrzebny przypis].
Drogi wejściowe
- Droga
pierwszych zdobywców, obecna droga normalna – wejście od strony Nepalu
granią południowo-wschodnią. Baza główna znajduje się na lodowcu Khumbu
na wysokości 5300–5400 m n.p.m. Następnie należy pokonać lodospad
Khumbu, Kocioł Zachodni, Żółtą Wstęgę (są to strome skały z kruchego
wapienia na zachodniej ścianie Lhotse
na wysokości 7550–7600 m). W 2009 roku Willie Benegas i Adrian
Ballinger, korzystając z wiertarki nawiercili otwory pod sześć 10 cm spitów,
mocując na nich dwie linie poręczówek (jedną dla ruchu w górę, drugą
dla zejścia). Następnie Żebro Genewczyków (eksponowany filar z czarnego
łupka, 7800 m), Przełęcz Południową
(7906 m), Balkon (8400 m), Wierzchołek Południowy (8751 m n.p.m.),
Uskok Hilary'ego (8790-8800) m. Na drodze tej w roku 1998 Kazi Sherpa
ustanowił rekord w szybkości wejścia z bazy głównej na szczyt, bez
wspomagania tlenem z butli – 20 godzin 24 minuty[potrzebny przypis].
Historia podboju
Jako początek długiej historii podboju Mount Everestu można przyjąć rok 1904, w którym sir Francis Younghusband otrzymał od
Dalajlamy zgodę na pierwszą
brytyjską wyprawę w
Himalaje. W 1913 kapitan John B.C. Noel w przebraniu
mnicha buddyjskiego przemierzył
Tybet,
badając możliwości dotarcia pod Mount Everest. Doszedł on na odległość
ok. 65 km od szczytu, został jednak zdemaskowany i musiał opuścić
płaskowyż. Był jednak pierwszym Europejczykiem, który ujrzał najwyższą
górę świata od pn.
[13]
Krótko przed
I wojną światową
wyprawę na Mount Everest projektował major C.G. Rawling z Survey of
India. Nie był on alpinistą, jednak posiadał duże doświadczenie
himalajskie zdobyte w czasie prac kartograficznych w terenie. Plany te
przekreślił wybuch wojny, w czasie której poległ sam Rawling
[13].
- W 1921 wyruszyła pierwsza wyprawa brytyjska w składzie: Charles Kenneth Howard-Bury (kierownik), George Leigh Mallory, Guy Henry Bullock, Alexander Wollaston, Harold Raeburn, Alexander Mitchell Kellas (umarł podczas wyprawy na atak serca),
Alexander Heron, Edward Wheeler, Henry T. Morshead. Wyprawa badała
potencjalne drogi wejścia na szczyt, w jej trakcie zdobyto liczącą
6990 m n.p.m. Chang La
- 1922 – ruszyła druga wyprawa brytyjska w składzie: Charles Granville Bruce (kierownik), George Mallory,
George I. Finch, T.G. Longstaff, Strutt, Crawford, H.T. Morshead,
Geoffrey Bruce, J.B. Noel, Wakefield, T.M. Somervell, Morris, E.F.
Norton, Tejbir Bura, Dasno oraz dziewięciu lokalnych tragarzy-pomocników. Siedmiu Szerpów zginęło w lawinie. Osiągnięto wysokość 8326 m n.p.m.
- 1924 – trzecia wyprawa brytyjska – Charles Granville Bruce (kierownik), Edward Felix Norton, George Mallory,
H. Somervell, Odell, Andrew Comyn Irvine, Beetham, Hazard, G. Bruce,
Narbu Jishee, Lhakpa Chedi, Hingston (lekarz), J. Noel (dokumentacja).
Generał Charles Bruce zachorował na malarię – kierownictwo przejął E.F. Norton. Baza w dolinie Rongbuk. W ataku szczytowym zginęli George Mallory, Andrew Irvine oraz dwaj Szerpowie. Wyprawa dotarła najprawdopodobniej do wysokości około 8600 m
- W maju 1999 roku amerykański himalaista Conrad Anker odnalazł na wysokości 8230 m n.p.m. ekwipunek i zwłoki George’a Mallory’ego.
Nie znaleziono stuprocentowych dowodów na potwierdzenie hipotezy, iż on
i Irvine byli pierwszymi zdobywcami i zginęli przy zejściu z
wierzchołka, choć są liczne przesłanki ją potwierdzające. W kieszeni
George’a znaleziono okulary przeciwsłoneczne co świadczy o tym, że
schodzili w nocy. Ponieważ byli ostatni raz widziani o 12:50 przez
Odella, prawdopodobnie między 2 a 3 stopniem grani NE Everestu na
wysokości ok. 8600 m n.p.m., możliwe jest, że weszli na szczyt około 17 i
schodząc w nocy zginęli. Przy ciele Mallory'ego nie znaleziono zdjęcia
jego żony, które obiecał zostawić na szczycie[14].
- 1933 – kolejna wyprawa brytyjska – Hugh Ruttledge (kierownik), Wyn
Harris, Wager, 12 tragarzy, Norton, Frank S. Smythe, Eric E. Shipton.
Osiągnięto 8572 m
- 1935 – wyprawa brytyjska – Eric E. Shipton (kierownik)
- 1936 – wyprawa brytyjska – Hugh Ruttledge (kierownik)
- 1938 – wyprawa brytyjska – Harold W. Tilman (kierownik), osiągnięto wysokość 8326 m
- 1947 – Kanadyjczyk Earl L. Denman i dwóch Szerpów osiągnęli Chang La
- 1949 – Nepal otworzył granice dla zagranicznych wspinaczy
- 1950 – wyprawa brytyjsko-amerykańska pod kierownictwem Erica E. Shiptona pokonała Ice Fall (Lodospad Khumbu)
- 1951 – Duńczyk Klaus Bekker-Larsen i czterech Szerpów dotarli na Chang La
- 1952 – wyprawa szwajcarska – Edouard Wyss-Dunant (kierownik), Raymond Lambert i Szerpa Tenzing Norgay drogą od południa (z lodowca Khumbu) weszli na 8560 m
- 1952 – druga wyprawa szwajcarska – Gabriel Chevalley (kierownik), zginął Mingma Dorje. Osiągnięto 8100 m
- 1953 – wyprawa brytyjska prowadzona od strony Nepalu – John Hunt (kierownik), Nowozelandczyk Edmund Percival Hillary, Thomas Duncan Bourdillon, Charles R. Evans, Norgay Tenzing – Szerpa z Dardżylingu oraz 26 innych Szerpów. 29 maja 1953 Hillary i Tenzing stanęli na szczycie Everestu
- 1965 – Nawang Gombu, Szerpa, jako pierwszy wspinacz na świecie powtórnie zdobył szczyt Everestu (wejścia nr 11 i 17)[15].
- 1974 – szczyt nie został zdobyty
- 16 maja 1975 – pierwsze wejście kobiece – Junko Tabei z Japonii od południowego wschodu czyli od strony nepalskiej
- 27 maja 1975 – drugie wejście kobiece – Tybetanka Phantog od strony północnej czyli od strony tybetańskiej (chińskiej)
- 1978 – jako pierwsza Europejka i pierwszy Polak na szczycie Everestu – Wanda Rutkiewicz (trzecie wejście kobiece)
- 17 lutego 1980 – polska wyprawa dokonuje pierwszego wejścia zimowego na szczyt Everestu (także pierwszy ośmiotysięcznik zdobyty zimą) – Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki, kierownik wyprawy: Andrzej Zawada
- 19 maja 1980 – Andrzej Czok i Jerzy Kukuczka wytyczyli nową drogę południowym filarem
- 7 października 2000 – Davorin Karnicar
jako pierwszy człowiek zjechał z Mount Everestu na nartach (od szczytu
do bazy), jednak podczas wejścia jak i zjazdu korzystał ze wspomagania
tlenem z butli[16][17].
- 2005 – pierwsze lądowanie na wierzchołku Everestu helikopterem Eurocopter AS 350 B3
- 2008 – na szczyt dotarł Min Bahadur Sherchan, zostając najstarszym z dotychczasowych zdobywców (wejścia dokonał w wieku 76 lat)[18].
W latach 1953–1969 na szczycie stanęło 21 wspinaczy. W latach
siedemdziesiątych – ponad osiemdziesięciu, w latach osiemdziesiątych –
prawie dwustu, w ostatniej dekadzie XX wieku – niemal tysiąc
[potrzebny przypis].
Według danych ze stycznia 1997 w sumie 391 ekspedycji próbowało
wejścia na szczyt. 167 z nich osiągnęło wierzchołek. Sukcesem
wspinaczkowym zakończyło się 56% spośród 214 ekspedycji wyruszających od
strony Nepalu oraz tylko 26% spośród 176 wypraw atakujących górę od
strony Tybetu. Do stycznia 1997 wierzchołek zdobyło 676 osób, w tym
czasie zginęło 148 wspinaczy, w tym 50 Nepalczyków. Do końca roku 2008
około 3600 wspinaczy stanęło na szczycie, liczba ofiar sięga 210
[potrzebny przypis].
Tylko 19 maja 2012 234 himalaistów stanęło na szczycie Everestu. Rekord ten umieszczono w
Księdze Rekordów Guinnessa jako bezprecedensowy
[8].
Ze względu na bardzo duże zainteresowanie wyprawami na szczyt, rząd
Nepalu planuje założenie sezonowego biura z lekarzami, meteorologami i dodatkowym personelem w bazie głównej u podnóża góry
[potrzebny przypis].
Wypadki
- 10
maja 1996 seria błędów kierowników dwóch komercyjnych wypraw oraz burza
śnieżna spowodowały śmierć ośmiu osób (w tym obydwu kierowników: Rob Hall i Scott Fischer)[19].
- 18 kwietnia 2014 lawina zabiła 16 nepalskich Szerpów przygotowujących trasę przez lodospad[20].
- 25 kwietnia 2015 trzęsienie ziemi o sile 7,9 w skali Richtera spowodowało oberwanie się seraka na przełęczy pomiędzy Pumori i Lingtren.
Doprowadziło to do powstania lawiny śnieżno-lodowo-kamiennej, która
zeszła na bazę główną pod Everestem zabijając 19 osób i raniąc 61. Dwa
dni później kolejna lawina zabiła trzech Szerpów naprawiających drogę
przez lodospad Khumbu[21].
Inspiracje
Przed 1925
Antoni Bogusławski napisał wiersz pt.
Ewerest, opiewający niezdobytą wówczas górę
[22].
Bibliografia
- Bolesław Chwaściński, Ku niezdobytym szczytom, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1987, ISBN 83-217-2579-1.
Zobacz też
Przypisy
Everest, Mount, Encyklopedia PWN [dostęp 2015-01-20].
Everest not as tall as thought.
ola, iar: Spór o Mount Everest (pol.). Gazeta Wyborcza, 2010-04-09 14:47. [dostęp 2010-04-10].
Zmiany polskich egzonimów uchwalone na 105. posiedzeniu KSNG
Live Science – Denali: Facts About North America's Tallest Mountain
Mount Everest, 1:50,000 map, 1:25,000 map, and route guide. Prepared under the direction of Bradford Washburn for the National Geographic Society, the Boston Museum of Science, and the Swiss Foundation for Alpine Research, 1991.
Chwaściński 1987 ↓, s. 186.
Michal Apollo, The true accessibility of mountaineering: The case of the High Himalaya, „Journal of Outdoor Recreation and Tourism”, 17, 2017, s. 29–43, DOI: 10.1016/j.jort.2016.12.001 [dostęp 2017-03-17].
Himalaje, Michael Palin, Insignis Media, Kraków 2009, s. 187.
Chwaściński 1987 ↓, s. 99.
Chwaściński 1987 ↓, s. 100-101.
Chwaściński 1987 ↓, s. 101.
Chwaściński 1987 ↓, s. 105.
Dlaczego Wierzę? Mallory I Irvine – Everest 1924 Cz. 1 (ang.). Brytan. [dostęp 2017-07-10].
Był najmłodszym uczestnikiem zwycięskiej wyprawy na Mount Everest z 1953 r. (pol.). wprost.pl, 2011-04-21. [dostęp 2018-02-04].
Na nartach z najwyższych gór świata
Statistics of 7 summits climber Karnicar (ang.). The 7 summits. [dostęp 2012-12-23].
Everest record set by 76-year-old
Agnieszka Szymaszek: Everest 1996: zbyt wysoka cena. Kulisy tragicznej ekspedycji, podczas której zginęło 8 himalaistów. Podróże.onet.pl, 08.05.2014. [dostęp 04.02.2016].
Polska Agencja Prasowa: Dramat w Himalajach. Szerpowie nie będą już wchodzić na Mount Everest?. PolskieRadio.pl, 22.04.2014. [dostęp 04.02.2016].
Kacper Tekieli, Piotr Turkot: Potężne trzęsienie ziemi w Nepalu. Lawina pod Everestem. Wspinanie.pl, 25.04.2015. [dostęp 04.02.2016].
Linki zewnętrzne
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mount_Everest
